Tras sete anos como líder, España deixou de encabezar a lista de infractores ambientais da Unión Europea. Pechou 2021 con 24 expedientes de sanción activos, seis menos que o ano anterior. É o nivel máis baixo desde 2007, segundo os datos da Comisión Europea.

O curso ambiental tivo balance positivo en canto a números. A Comisión Europea tiña rexistrados ao 31 de decembro 373 procedementos polos 451 de 2020, unha caída do 17%. Nesta ocasión, Grecia, con 27 casos, e Francia, con 25, presentan peores datos que España.

Ao longo do ano, a Comisión Europea abre e pecha casos contra os Estados sobre a aplicación da normativa ambiental. No caso de España, iniciáronse ou avanzaron á seguinte fase oito expedientes á vez que se pecharon outros oito ao resolverse o problema antes de chegar a xuízo.

De feito, no que vai de 2022, Bruxelas abriu dous casos novos a España a conta do atraso na adaptación ás leis nacionais de directivas europeas sobre a contaminación acústica e os plásticos dun só uso. O Goberno ten bastante marxe para solucionalos xa que o procedemento comunitario é longo e con moitas oportunidades para evitar a Corte xudicial.

Por exemplo, este 10 de febreiro ten lugar a vista do Tribunal Europeo de Xustiza pola denuncia que presentou Bruxelas contra España debido ao exceso de contaminación do aire en Madrid. Este expediente ilustra como funciona o proceso sancionador europeo e os seus dilatados prazos.

O alcalde da cidade, José Luis Martínez Almeida (PP) –que tamén exerce de portavoz nacional do partido– aduciu a semana pasada que esta denuncia é unha herdanza do equipo de Manuela  Carmena xa que "o expediente inicia no 2018". En realidade, a Comisión abriu o procedemento en 2015. Aparcouno, que non pechou, en 2018 ao empezar a funcionar a zona de baixas emisións (ZBE) Madrid Central. E terminou por remitir o caso ao tribunal en 2019 ao suspender Martínez Almeida as multas da ZBE no seu intento inicial de desarticular a medida.

O alcalde madrileño viaxa a Bruxelas este mércores para tentar frear a multa, aínda que, por unha banda, a Comisión Europea comunícase cos Estados, non con cidades e, por outro, o caso dirímese na Corte europea que ten a súa sede en Luxemburgo. Madrid incumpriu os niveis máximos de dióxido de nitróxeno no aire que respiran os cidadáns desde que entraron en vigor en 2010.

Entre a listaxe de expedientes sancionadores que aínda ten pendentes España, hai casos de fallos na xestión de augas residuais, de residuos sólidos, de protección de ecosistemas e ata o esquecemento do cumprimento de sentenzas previas. Este é unha ollada cualitativa á situación española.

O ano pasado terminou cunha nova denuncia de Bruxelas. España, argumenta a Comisión, incumpriu a norma que protexe as augas da contaminación a base de nitratos que producen os refugallos agrícolas e gandeiros. A decisión chegou un mes e pico antes de que a terxiversación dunha entrevista do ministro de Consumo, Alberto Garzón, acerca da produción intensiva de carne levantase unha polémica nacional ao redor das  macrogranjas gandeiras e o seu impacto ambiental. Un destes impactos son os refugallos cargados de nitratos.

A análise da Comisión sobre como xestionou España este tipo de residuos é: "España debe aínda tomar medidas adicionais para previr en todo o país a eutrofización [derivada do exceso de nitratos que chega á auga] xa que as implementadas ata o de agora fracasaron á hora de conseguir os obxectivos marcados na directiva de Augas". É dicir, os xuíces dirimirán sobre como foi a actuación para evitar que as industrias gandeira e agrícola intensivas contaminen a auga.

Co caso xa camiño dos tribunais, o Goberno aprobou este xaneiro un decreto para tentar reducir esta contaminación, coñecida como difusa, e "reforzar a protección das masas de auga máis vulnerables". Está por ver se a nova norma consegue deter a vista #ante os maxistrados.

Entre todo o paquete infractor español, é rechamante o caso dunha liña ferroviaria que empezou a atravesar fai máis dunha década unha Zona de Especial Protección en Andalucía. Un tramo de Alta Velocidade trazado dentro da área protexida chamada Campiñas de Sevilla. España foi denunciada en 2010 e condenada en 2016 por non protexer o ecosistema fogar de avetardas e sisóns, aves en protección especial. Despois disto, o Estado informou de que levaría a cabo unha serie de medidas para "compensar" os danos. A Comisión considera que "case cinco anos despois da sentenza, España non implementou as medidas". Así que Bruxelas pediu explicacións antes de "remitir o caso de novo aos xuíces e solicitar sancións económicas".

"A principal lección deste caso é que o procedemento de protección ambiental, que sobre o papel debería funcionar, ao final, non o fai", analiza Ana Carricondo, coordinadora de Programas de Conservación de SEO/Birdlife. Carricondo explica que "infraestruturas de transporte como esta reciben a cualificación de interese especial, o que permite que se constrúan en zonas protexidas, pero as compensacións, finalmente, non se fan porque é a mesma Administración a que vixía que se estean levando a cabo".

Un terceiro expediente que, pasado o tempo, gañou relevancia é o relativo ao delta de río Llobregat en Barcelona. En febreiro de 2021, a Comisión Europea abría caso de sanción a España para que adoptase "máis medidas de protección" para o hábitat. E engadía que era preciso "evitar unha maior deterioración deste espazo da Rede Natura 2000 como consecuencia da construción de grandes infraestruturas como a expansión do aeroporto internacional do Prat".

Era só un primeiro aviso, pero, sete meses despois, o Goberno e a Generalitat anunciaban que acordaran un investimento de 1.700 millóns de euros para expandir O Prat. "Supoñerá un desastre ambiental", dicía 24 horas despois o alcalde desa localidade, Lluís Mijoler.

No centro da polémica situouse a Lagoa da  Ricarda, en risco pola prolongación da terceira pista do aeroporto. A  Ricarda é un espazo esencial para evitar a  salinización do delta do Llobregat que a Comisión urxira a protexer con máis forza.

Finalmente, ao comezar setembro, o desacordo interno no Goberno catalán de coalición entre ERC e Junts fixo que  Aena suspendese ese proxecto ao ver fisuras no apoio en principio comprometido pola Generalitat. O expediente segue activo.

Se o avance de expedientes pode provocar a reacción das administracións nacionais, en non poucas ocasións, os avisos sancionadores da Comisión Europea teñen efectos limitados. Este mércores 9 de febreiro, o Parlamento andaluz debate a toma en consideración dunha proposición de lei para amnistiar miles de hectáreas de leiras de regadío irregular na contorna do parque nacional de Doñana.

A organización WWF calculou que o proxecto de normativa convertería en legais 1.900 hectáreas agora sen licenza e que alí se utilizan entre 7 e 9 hectómetros cúbicos de auga sen permiso. "Un terzo do que pode extraerse do acuífero subterráneo", aseguraron.

Bruxelas explicou por carta a España a semana pasada "a fonda preocupación pola repercusións" que podería ter retocar a ordenación da zona acordada en 2014. O Tribunal europeo sentenciou o ano pasado que España non defendera Doñana das extraccións masivas de auga que alimentan a agricultura de regadío.