Usas botellas  reutilizables, bolsas de tea e xabóns en pastilla. Separas escrupulosamente o lixo e, ultimamente, en redes sociais segues a  influencers que gardan as súas ( contadísimos) residuos nun tarro de cristal. Pero daquela a tele lémbrache os fenómenos extremos, a subida do nivel do mar e o descenso do xeo no Ártico, e miras con  desconsuelo a túa copa menstrual. Tanto andar en bicicleta e facer compost, pensas, para nada.

O debate sobre se a acción individual é útil vén de longo. Con cada alerta sobre a situación do planeta, medios e blogues énchense de artigos con “cinco cosas que podes facer para loitar contra o cambio climático”. Activistas e expertos adoitan discutir: serven para algo?

Un exemplo: o pasado outubro, os científicos alertaron de que urxen medidas “drásticas” e “sen precedentes” para manter o quecemento do planeta por baixo dos 1,5 graos. Entón, a CNN  tuiteó o seguinte: “Asustado polo novo informe sobre cambio climático? Isto é o que podes facer para axudar”. Entre outras cousas, a cadea propoñía comer un 30% menos de carne e cambiar o coche e o avión polo autobús ou o tren. Unha xornalista estadounidense, Kate Aronoff, respondeu ao tuit, con sorna, suxerindo que as recomendacións deberían ser: “Tomar o Estado. Nacionalizar a industria do combustible fósil. Diminuír rapidamente a produción. Financiar un programa masivo de emprego para  descarbonizar cada sector da economía”. Con algo parecido ironizaba unha viñeta recente de  Flavita  Banana no PAÍS, na que, no medio dunha paisaxe desértico, con árbores e peixes mortos, unha voz anunciaba: “Díxenche que reciclases, Antonio”.

Esas bromas reflicten unha postura escéptica, respecto a estes consellos benévolos de institucións, medios e empresas; a sensación de que o problema se simplifica, de que se coloca a responsabilidade sobre os ombreiros de cidadáns e consumidores, e de que, encima, o sistema finxe preocupación pero lávase as mans. Martin Lukacs resumíao así nun artigo en The Guardian de 2017: “Aconsellarías a alguén que leva un matamoscas a unha pelexa con armas? Que tratase de sufocar un incendio nunha casa con toallas?”. Para críticos como el, algo parecida é esa insistencia dos anuncios publicitarios para que cambiemos as lámpadas de casa por outras de baixo consumo mentres o Polo norte se  deshiela.

As campañas centradas na acción individual viven un auxe desde principios dos 2000 (lembremos Unha verdade incómoda, o documental de Al Gore que nos créditos finais animaba aos espectadores para reciclar). O libro Nin tan sequera penses niso: por que os nosos cerebros están feitos para ignorar o cambio climático (George Marshall, 2014) revela algúns problemas destas formulacións. Primeiro, estas campañas poden transmitir a sensación de que o problema é no fondo culpa túa (e os humanos non respondemos ben á culpa). Segundo, ata quen está máis concienciados coa ameaza ecolóxica tenden a facer só xestos pequenos que, simultaneamente, tranquilízanlles a conciencia e xustifican comportamentos pouco éticos. Os psicólogos chaman “licenza moral” a este mecanismo, que nos permite, por exemplo, comprar electrodomésticos eficientes para usalos moito máis do que utilizabamos os anteriores.

Hai pouco, unha comisión internacional de científicos propuxo unha dieta alimenticia “ideal” para salvar simultaneamente o planeta e a saúde do ser humano que consistía en limitar o consumo de carne ao equivalente a unha hamburguesa de tenreira pequena á semana. Este é un exemplo de que as decisións do noso día a día importan, e moito. Pero, matizan os escépticos, convén non distraerse: fan falta Gobernos que aproben e apliquen leis e industrias, que tomen decisións sobre consumo a gran escala.  Morten  Fibieger  Byskov, investigador no Departamento de Estudos Políticos e Internacionais da Universidade de  Warwick (Reino Unido), advirte de que ao mesmo tempo que o foco de atención ponse demasiado sobre o individuo, apártase a responsabilidade de Gobernos e industrias. E trasladar a responsabilidade non é a resposta: “Cando Donald  Trump retirou a EE  UU do Acordo de París e cidades de todo o país proclamaron que seguirían cumprindo os pactos… É fantástico que estivesen dispostas a facelo, pero esta postura tamén permitiu ao Goberno de  Trump evadir o seu deber. Non creo que sexa correcto trasladar a responsabilidade daqueles que deberían tela a aqueles que están dispostos a asumila”, di por correo electrónico.

Precisamente a elección de  Trump foi o que impulsou a  Kim  Cobb, unha investigadora da Universidade Xeorxia  Tech (EE  UU) que cre firmemente na importancia do activismo do día a día, a cambiar a súa vida de arriba abaixo. Os resultados electorais de 2016 deixáronlle claro que as políticas contra o cambio climático que desexaba non ían chegar nun futuro próximo. “Estaba moi deprimida pensando en catro anos de ataques á ciencia, de políticas de marcha atrás… Así que decidín abordar eu mesma algunhas cousas”, conta nunha mensaxe de audio. “O 1 de xaneiro de 2017 propúxenme ir en bicicleta a traballar e camiñar cos meus fillos ao colexio dúas veces por semana (antes iamos en coche). Foi  adictivo —­agora imos en bicicleta ao traballo e á escola cada día— e foi, sobre todo,  empoderante. Deime conta de que hai toda unha forma de vivir que nunca me expuxo, que era moi satisfactoria e que estaba de acordo cos meus principios”. Seguiu por ese camiño, tomando un 75% menos de voos que antes. Agora está a preparar a súa casa para que sexa 100% solar.

Cobb está ademais implicada en política local e trata de  evangelizar a outros en conferencias e nas redes sociais. Circular en bicicleta, recoñece, non é a acción que máis impacta no medio ambiente, pero, como é unha decisión diaria e palpable, a axuda para sentirse motivada e conectada aos seus motivos. Bici a bici, insisten os activistas, demostramos a amigos, compañeiros ou familia que outra forma de vida é posible, porque somos animais sociais e imitamos comportamentos de quen nos rodea.

Antes,  Cobb cría que votar era o único importante para frear o cambio climático. Agora está convencida de que non basta. “A política non vai o suficientemente rápido, e aínda que consigas elixir os candidatos que queres, nada che garante que poidan chegar a aprobar as leis necesarias… a non ser que conten cun gran apoio público. Así que iso, un apoio do público, é o que temos que construír entre elección e elección. Os políticos deben sentir que foron elixidos por xente preocupada polo cambio climático e que lles imos a pedir contas”.

Vía: El País