A cegoña branca, ata fai relativamente pouco tempo, só aparecía na Península Ibérica durante a época de reprodución, pois emigraba nos meses máis fríos a África. Pero desde hai uns anos obsérvase un crecente número de aves nativas invernantes, ás que se unen bastantes exemplares  centroeuropeos, que xa non cruzan o estreito de Xibraltar.

Algúns expertos manteñen que, ademais do cambio climático, a proliferación de entulleiras de lixo favoreceu durante as últimas décadas que cada vez máis cegoñas  invernaran en España. As entulleiras, en moitos casos, convertéronse en fonte principal de alimento da especie.

Pero, nos últimos anos, as políticas de manexo de desperdicios (peche de entulleiras e incremento da reciclaxe) provocaron unha menor presenza de residuos orgánicos nestas, o que está a afectar de novo ás cegoñas. De tal maneira que a recuperación da especie está a frearse. E mesmo as poboacións diminúen no sur da Península.

A poboación  invernante empeza a estabilizarse

A especie distribúese polo norte de África, centro, suroeste e sueste de Europa, algunhas rexións de Asia central e o seu extremo oriental. Durante o inverno, numerosos individuos desprázanse ata o centro e sur de África e Asia meridional.

En España reprodúcese, fundamentalmente, na metade occidental e o val o Ebro.Tamén cría en Galicia e País Vasco. Os exemplares que no inverno non cruzan o estreito de Xibraltar repártense polas súas áreas de cría ou se congregan en grandes cantidades, sobre todo, nas marismas do Guadalquivir e os regadíos das Veigas Altas do Guadiana.

A Península Ibérica é área de paso obrigada para as cegoñas orixinarias de Centroeuropa, a maioría das cales cruza o Estreito entre finais de agosto e setembro (os exemplares ibéricos fano antes, na primeira quincena de agosto). Algunhas cegoñas chegan ata Sudáfrica, onde se mesturan coas procedentes de Polonia, Rusia, Romanía e as repúblicas bálticas.

En Europa hai entre 180.000 e 220.000 parellas reprodutoras. A especie rexistrou un constante crecemento no últimas tres décadas, pero aínda non se recuperou do enorme retroceso anterior.

En España, o último censo de cegoña invernante (2020), realizado por SEO/BirdLife, revelou que hai entre 36.217 e 37.556 exemplares. Esta cifra confirma que a poboación da especie, ata hai pouco en aumento, comeza a estabilizarse.

É, de feito, unha cifra menor da esperada, pois o crecemento con respecto ao censo de 2004 supón só pouco máis de 5.000 exemplares. Así que que a poboación non está a crecer como nas décadas anteriores. SEO/BirdLife cre que de novo a actividade humana está a influír nesa dinámica.

Menos cegoñas no Sur, máis no Norte

Os resultados do censo mostran que diminúe o número de cegoñas  invernantes en Andalucía (15.972 exemplares) e Estremadura (2.670). SEO/BirdLife resalta os fortes descensos nas poboacións de Sevilla (-63%), Cáceres (-82%) e Badaxoz (-51%).

Por contra, a cegoña empeza a estenderse polo Norte con crecemento nas poboacións de Cataluña –moi ligada á alimentación en entulleiras–, Navarra, Castela e León e Aragón. E obsérvanse pequenas zonas de invernada no País Vasco ou Galicia. Ata o de agora case todas as cegoñas que non emigraban pasaban o inverno en Andalucía e Estremadura.

A influencia das entulleiras na poboación de cegoña faise evidente en Madrid (5.253 exemplares). A maioría dos exemplares observados realizan provisión de alimentos nas principais entulleiras da comunidade. E o peche do de Alcalá de Henares provocou unha importante diminución da poboación local da especie.

A transformación de antigas áreas de regadío en cultivos superintensivos de oliveira e almendro e a conversión de arrozais en parques e plantas fotovoltaicas tamén está a provocar a diminución do número de cegoñas no sur de España, segundo SEO/BirdLife.

O último censo de parellas aniñantes en España data de 2004. Entón constatouse a presenza de 33.217 parellas reprodutoras, o que supón un incremento de case o 500% respecto ao mínimo histórico da especie, rexistrado a comezos dos anos oitenta do século XX.

As rexións que acollían hai 17 anos un maior número de parellas eran Castela e León (12.017) e Estremadura (11.190). Moi por detrás situábanse Andalucía (3.409), Castela-A Mancha (2.315), Madrid (1.221) e Aragón (1.205).

Primeira cita dunha parella reprodutora en Asturias

En 2004 observouse por primeira vez unha parella reprodutora en Asturias. Non se constatou presenza da especie en Baleares, Canarias, Región de Murcia e Comunidade Valenciana. Durante a invernada en Europa permanecen un mínimo de 9.000 exemplares. Este número vai en aumento.

A cegoña branca pode chegar a medir ata 110 centímetros e a súa envergadura pode roldar os 220 centímetros. É unha ave moi ligada ao ser humano e ás súas actividades produtivas. Evita as áreas predominantemente forestais e as moi montañosas.

Aliméntase de grandes  artrópodos –principalmente,  saltamontes e escaravellos–, aínda que na súa dieta inclúese tamén gran variedade de invertebrados (en particular, miñocas de terra) e vertebrados, como roedores, culebras, lagartos, ras, peixes e pitos doutras aves, ademais de lixo.

A posta, entre marzo e abril, consta habitualmente de tres ou catro ovos. A incubación prolóngase durante un mes e dela ocúpanse ambos os sexos, aínda que a femia dedica máis tempo á tarefa, mentres o macho–ao que está unida para sempre– proporciónalle alimento. Os pitos desenvólvense en 54-68 días e son independentes nuns tres meses.

As ameazas máis importantes para a cegoña branca foron os episodios de seca en África, que provocaron o caída da poboación entre 1960 e 1990.

En España, as causas do declive foron a perda de hábitats de alimentación como resultado das transformacións agrarias, o uso de pesticidas, a mortalidade por caza ilegal, os choques contra tendidos eléctricos, a eliminación de niños e a perda de lugares de aniñamento por restauración de edificios. A cegoña branca está considerada de ‘interese especial’ no Catálogo Nacional de Especies Ameazadas.

Artigo traducido ao galego dende VerdeyAzul. Consulta aquí o orixinal.

Fotografía por Rodrigo Rodriguez