Ao redor de 200 pescadores e mariscadores cobraron polo que non hai moito tempo parecía imposible: saír a capturar lixo en lugar de peces e bivalvos en caladoiros e areais

Hai quen vaticina -léase a británica Fundación Ellen MacArthur, que soltou a bomba no Foro de Davos de hai agora dous anos- que no 2050 haberá no océano máis toneladas de plástico que de peixes. É unha previsión. E o bo (ou malo) que teñen as previsións é que poden cumprirse... ou non. Desde o logo, o mundo está a tentar frustrar ese agoiro. Poida que un pouco máis tarde do que conviría, pois se está chegando a un punto que vai se é posible ver unha tartaruga con máscara pero parece que a sociedade tomou conciencia do problema.

Cada vez aprécianse máis conspiracións para frustrar os vaticinios desa entidade. Movementos ás veces colectivos, ás veces individuais ou de grupo, que confabulan contra a Fundación Ellen MacArthur axudándoa a cumprir os seus obxectivos. Porque precisamente a meta da organización non é outra máis que conducir ao mundo cara a unha economía circular na que o plástico nunca, xamais, se converta en desperdicio nin contaminación.

Galicia sumouse a eses movementos. Xorden por todas as partes iniciativas de recollidas de lixos en praias, portos e fondos mariños. Accións impulsadas en ocasións a título particular, por asociacións ou colectivos, e ás veces desde as institucións, con medidas que alentan a retirada de residuos do mar, para evitar que os plásticos superen aos peixes. Galicia quere ver o seu Mar Limpo, ata o punto de que se está pagando por pescar plástico. Plástico e outros desperdicios.

Pagar por pescar lixo.  Marlimpo é o programa da Consellería  do Mar que, con diñeiro do FEMP (Fondo Europeo Marítimo de Pesca), financia iniciativas de entidades vinculadas ao mar para loitar contra o lixo mariño. Subvenciona tanto accións de sensibilización como a pesca activa de lixo. Isto é, paga a quen decida saír a pescar lixo en lugar de capturar peixes ou extraer bivalvos e crustáceos. Uns 200 profesionais subíronse a ese carro. Profesionais que non tiveron que pasar por lonxa ao final da xornada, pero cobraron coma se o fixesen, pois a Consellería do Mar paga ao día o que puidesen ingresar faenando.

Para iso fai un cálculo baseándose na media de ingresos de tres anos. Varía segundo as zonas nas que operen pero, segundo as contas da Xunta, cambiar un día a pesca de baixura pola de lixo pode supoñer uns ingresos entre 179 e case 2.000 euros. Se son as mariscadoras do montón as que no canto de colleitar ameixas dedícanse á retirada de residuos recibirán entre 50 e 125 euros, dependendo da área xeográfica na que operan. Se son  percebeiros os que retiran desperdicios reciben por día de 85 a 143 euros.

O maior «exército» contra o desperdicio mariño. A maior parte dos que levantaron a man para pescar lixo son produtores da Confraría de Noia, tando de a pé como de flote. Por iso que quizais sería mellor dicir mariscar lixo. O exército de Econoia, como se denomina a ofensiva, está formado por 171 soldados que dan a batalla contra a contaminación retirando residuos de praias e bancos e, ademais, realizando labores de intelixencia como un estudo de acumulación de lixo, un traballo de clasificación dos residuos, un inventario e distintas accións de sensibilización. O orzamento desas accións é de 204.200 euros, a maior tallada dos 275.000 euros que comprometeu o programa Mar Limpo con aqueles proxectos que se presentaron.

Con Noia, tamén se apuntaron á guerra activa contra os lixos mariños os produtores de Cedeira e os profesionais de Vigo. Os da zona norte, con grupos moito máis modestos que os noieses (son 20 na Confraría de Cedeira fronte ás 383 da barbancesa), combinan o corpo a corpo co lixo coas accións de formación e visitas de divulgación. Pola parte de Vigo, os profesionais atenden dúas frontes: cinco embarcacións combaten por mar e tres mariscadores a pé de beira, ademais de divulgar o seu traballo.

A loita pasiva contra o lixo. Ese exército pesqueiro e marisqueiro que se bate co lixo ten tamén soldados na retagarda. Uns 400 profesionais por terra e oito embarcacións. Son as que tamén se enfrontan á polución por desperdicios pero de forma pasiva. A súa misión consiste en traer a terra todos aqueles residuos que atopen mentres están a faenar normalmente. É unha especie de obrigación de desembarco de capturas accesorias que, a diferenza de descartes pesqueiros, vese recompensada economicamente. Unha desas ofensivas é Lixeando, da confraría de Arcade. Tamén os depósitos de Lira, Ou Pindo, Muros, Noia e Porto do Son, aliadas no grupo de acción local pesqueira Seo de Fisterra-ría de Muros Noia, desenvolven Rías Sostibles, unha acción para a que contan co apoio táctico de Adega (Asociación de  Ecoloxistas de Galicia). Vilanova cobre outro flanco pasivo, cun proxecto de sensibilización sobre a presenza de lixos mariños nas paraxes naturais. Todos van armados con sesións formativas, guías de boas prácticas, material informativo...

«Triplo acordo» no Atlántico . O plan Marlimpo, que mereceu condecoracións verbais e escritas por parte das institucións europeas, non é a única acción organizada que se lanzou desde a Administración galega para evitar que o plástico supere aos peixes. Esta, nalgunhas ocasións aliouse con outros exércitos do Atlántico para combater o lixo mariño. É o caso da batalla CleanAtlantic, un programa tamén enxalzado desde Europa que, co Cetmar (Centro  Tecnolóxico  do Mar) ao mando, trata de protexer a biodiversidade e o ecosistema mariño atlántico por medio da mellora das capacidades de prevención, monitoraxe e eliminación do lixo mariño. As tropas que enviou Galicia á misión foron profesionais das confrarías da Illa de Arousa e Cambados, co apoio táctico do Servizo de Gardacostas de Galicia. Esa especie de triplo acordo arousán puido retirar do mar 15 toneladas de lixo mariño.

O porexpán inimigo. Calquera residuo que altere a contorna mariña é un inimigo para bater. Pero o plástico é o principal a bater. Por iso desde a Administración galega tamén se apuntou á alianza transnacional  Ocean Wise, que loita contra o lixo mariño, pero, sobre todo, contra o impacto que producen os produtos de  poliestireno expandido ( EPS),  porexpán por nome de guerra. Ese proxecto pon de cheo un pé nesa economía circular que alenta a Fundación Ellen MacArthur, pois consiste en propoñer e testar distintas opcións de xestión deste residuo en diferentes industrias. Proba a redución, a reutilización, a reciclaxe, a recuperación e todas as erres que poida haber para librarse dun produto plástico que demostrou ser capaz de atacar ao medio ambiente mariño.

De lixo a roupa, lentes, reloxos, calzado... A economía circular converteu o plástico en anoraks, lentes de sol, reloxos, sandalias... Dabondo é coñecida a iniciativa de Ecoalf e  Ecoembes de reutilizar o plástico que se rescata do mar para convertelos en pezas téxtiles e outros complementos que acaban vestindo, por exemplo, ao Dépor. Pero o  Upcycling the oceans, no que participan barcos galegos, tivo tamén unha réplica en Galicia. ML Style foi o proxecto que o Porto de Vigo a través da súa estratexia de Crecemento Azul (BlueGrowth) e Inditex desenvolveron entre o 2008 e o ano pasado no que deseñaron un sistema de xestión integral dos residuos inorgánicos dos portos pesqueiros (fosen plásticos alimentarios, caixas de porexpán, aparellos mariños...) e estudar as súas posibilidades de uso como materias primas para a fabricación de roupa, accesorios e complementos de moda co selo de Inditex. Tomaron parte 10 confrarías da provincia de Pontevedra e trece barcos arrastreiros da Organización de Produtores de Marín (Opromar). En total, retiráronse do mar 60 toneladas de residuos.

Quedadas. A guerra de guerrillas tamén se exerce desde outros ámbitos non ligados profesionalmente ao mar. É o caso de accións como Libera ou Basuraleza, que organizan xornadas para retirar desperdicios das praias ou as quedadas espontáneas de persoas a título individual ou animadas por colectivos. Algúns artísticos que converten en obras de arte o que antes era, simple e sinxelamente, lixo.

Imaxe por Nariman Mesharrafa