O estudo Con la soga al cuello mostra unha radiografía do consumo masivo de soia na gandería industrial española: volumes, actores, impactos e alternativas.

Galiza, quinta comunidade autónoma produtora de penso para animais, é un punto estratéxico para a industria da soia debido á súa alta dependencia de materias primas importadas para industrias como Coren, empresa sinalada no informe pola actividade intensiva que desenvolve e os desastres ambientais causados na comarca da Limia.

A soia constitúe un ingrediente de gran valor debido á súa calidade e alta cantidade de proteína. Con todo, da produción mundial de soia apenas o 6 % do faba enteira destínase a alimentación humana. A soia converteuse nun ingrediente estrela na produción de pensos para animais, un uso que ten unha longa lista de impactos sociais e ambiental a nivel mundial. O último informe de Ecoloxistas en Acción, Con la soga al cuello, documenta cales son estes impactos e quen son os principais actores, cifras e as súas alternativas.

O informe publicado mostra como a soia se ha masificado como ingrediente de pensos para gandería industrial debido, principalmente, á variedade e rendibilidade dos subproductos que se obteñen do seu procesado. Os máis utilizados: o aceite destinado á produción dos mal chamados biocombustibles e alimentos industriais, ou a fariña e o sopapo de soia utilizadas en alimentación animal. O sopapo de soia representa por si soa preto do 70 % do uso da soia na industria, relegando a achega de proteínas a través de fontes tradicionais e autóctonas a un papel marxinal: un escaso 2,2 % das materias primas utilizadas neste sector en España.

España: maquila gandeira

Segundo o informe Con la soga al cuello, a importación masiva de soia a baixo prezo, xunto coa crecente produción de cereais, fortemente subvencionados en Europa en detrimento de os cultivos proteicos, foi determinante para o desenvolvemento da industria dos pensos e a expansión da gandería intensiva.

O Estado español foi en 2018 o maior produtor de pensos compostos de Europa con máis de 37 millóns de toneladas. En 2019 importou 6,1 millóns de toneladas de soia e producíronse máis de 7 millóns de toneladas de carne, moi por encima dos 2 millóns de toneladas consumidos nos fogares españois.

Na actualidade España sitúase como segundo produtor de carne en Europa en cantidades que compiten con Alemaña, con pouco máis da metade da poboación. Por exemplo, no caso do porcino, se autoabastece en máis do 170 %, o que a converteu no primeiro exportador de produtos de porco a China.

En palabras de Isabel Fernández Cruz, portavoz de Ecoloxistas en Acción, «o noso territorio é unha maquila cárnica, onde se reciben grandes cantidades de materias primas estranxeiras baratas, para ser transformada en produtos de maior valor, que son novamente exportados a terceiros países. Este modelo trae consigo graves impactos sociais e ambiental, tanto nos lugares de cultivo da soia, como nos territorios rurais ibéricos: contaminación da auga, o aire, perda de biodiversidade, etc., así como un despoboamento progresivo das zonas rurais onde se instalan macrogranxas. Mentres, pérdense as granxas tradicionais familiares e todos os servizos ecosistémicos asociados a sistemas gandeiros máis tradicionais, extensivos e sostibles».

Tal e como mostra o informe da organización ecoloxista, o abastecemento da cadea gandeira industrial en España depende en gran parte de tan só dúas multinacionais, Bunge e Cargill. Estas empresas cobren toda a cadea de produción da soia: subministración de insumos a agricultoras e agricultores; transporte desde o continente americano ata España; transformación en subproductos nas súas plantas moendas nas propias instalacións portuarias españolas; e distribución dos seus produtos ás empresas fabricantes de pensos que continúan co circuíto integrador na gandería industrial.

As empresas dominantes do mercado español de pensos – Nutreco, Grupo Fortes, Coren, Vall Companys, bonÀrea e Costa Foods– cobren toda a cadea. Desde a produción de penso, cría e engorde de animais, ata a transformación e comercialización, onde unha empresa ou grupo dunha mesma corporación pode acaparar dúas ou máis elos da cadea. Todas elas converxen no uso da integración vertical, onde as granxas integradas limítanse a fornecer a man de obra e as instalacións, e os gandeiros se proletarizan perdendo o control sobre os medios de produción.

A UE é o segundo importador mundial de deforestación tropical e emisións asociadas, e responsable polo menos do 16 % da deforestación ligada ao comercio internacional, cun total de 203.000 hectáreas e 116 millóns de toneladas de CO₂. O cultivo da soia está vinculado á deforestación de zonas moi ricas en biodiversidade en Arxentina, Brasil, Bolivia e Paraguai, así como a emisións de gases de efecto invernadoiro, contaminación polo uso de agroquímicos e o desprazamento forzado de comunidades indíxenas e campesiñas.

Debido á crecente presión pública, a industria dos pensos centra boa parte da súa actividade comunicativa e institucional en desvincular as súas materias primas da deforestación e achegala á produción sostible. Tanto FEFAC (Federación Europea de Fabricantes) como CESFAC (Confederación Española de Fabricantes de Alimentos Compostos para animais) seguen ou recomendan esquemas de certificación que ofrecen moi poucas garantías reais.

Ecoloxistas en Acción denuncia no seu informe que a presenza de selos que certifican nos produtos finais induce a erro aos consumidores, dando a impresión de que un produto certificado é «verde» cando é, en realidade, «unha ferramenta máis de impacto comunicativo que contribúe a invisibilizar a problemática».

O informe Con la soga al cuello pon de relevo a necesidade de que no plano normativo –no que empezou a traballar a UE– desenvólvanse medidas lexislativas efectivas que freen a importación de materias primas vinculadas á deforestación. Tamén que se regulen as accións empresariais, co obxectivo de previr, penalizar e responsabilizar dos impactos que causan a nivel ambiental e social.

De maneira paralela, Ecoloxistas en Acción propón que, para frear a deforestación importada, débese traballar en políticas que reduzan drasticamente os impactos negativos do sistema alimentario sobre os bosques e outros ecosistemas. Isto implica unha reforma profunda da Política Agrícola Común e acordos comerciais como o da UE- Mercosur.

Tom Kucharz, portavoz de Ecoloxistas en Acción, engadiu: «Todo iso acompañado dun cambio estrutural na forma de consumir e producir alimentos, que requirirá a adopción de políticas que impulsen a redución da produción e o consumo de carne e lácteos, apostar polos cultivos de legumes autóctonos para alimentación humana e transitar a sistemas gandeiros extensivos e ecolóxicos, adaptados aos recursos e particularidades de cada territorio».